'रोमियो' 'रोनाल्डो' 'नानापाटेकर' अनि 'ध्रुवे'

काठमाडौ, पुस १२ - यतिबेला चितवन निकुञ्जको 'ध्रुवे' हात्ती चर्चित छ । 'अराजक' र 'अटेरी' भनेर कसैलाई टिप्पणी गर्दा ध्रुवेकै नामले पुकारिन थालिएको छ । सामाजिक सञ्जाल फेसबुक र ट्वीटरमा पनि उसको खबर छाइरहन्छ । पटक-पटक मान्छे मारेको उसलाई खोज्न खटिएको जम्बो टोलीले एक साता पिछा गर्दासमेत भेटाउन सकेको छैन । किन धु्रवे मात्रै यति धेरै चर्चामा ? चितवन निकुञ्जमा पशु चिकित्सक, प्राविधिक, गेमस्काउट र अन्य कर्मचारी र मध्यवर्ती क्षेत्रका बासिन्दालाई सास्ती दिने ध्रुवेजस्तै अरू धेरै हात्ती थिए/छन् । एकताका चितवन निकुञ्जमा ध्रुवेजस्तै अराजक थियो, रोनाल्डो नामको हात्ती । राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागका प्रवक्ता कमलजंग कुँवरका अनुसार करिब ९ वर्षअघि बरण्डाभार, सौरहा क्षेत्र, हात्ती प्रजनन केन्द्र खोरसोर, टाइगरटप्स होटल क्षेत्रमा कब्जा जमाएको रोनाल्डोले पनि हैरान खेलाएको थियो । विगतमा चितवन निकुञ्जमा काम गरेका वन विभागका अधिकृत रितेशभूषण बस्नेतका अनुसार वल्र्डकपमा खेलाडी रोनाल्डो चर्चित भएजस्तै यता उक्त जंगली हात्तीले सबैको ध्यान खिच्थ्यो । पटक-पटक निकुञ्जको पोथीहात्ती भएतिर आकषिर्त भइरहने र सताइरहने भएकाले त्यसको नाम नै रोनाल्डो राखिएको थियो । केही वर्षयता भने उसले दुःख दिएको छैन ।
त्यस्ता हात्तीको नाम भने निकुञ्जका वरिष्ठ पशु चिकित्सक कमल गैह्रेले जुराउँथे । समागमका लागि पोथीतिर आकषिर्त भएका बेला कसैबाट डिस्टर्ब भएमा बिच्किएर त्यस्ता हात्ती मानव बस्तीमा विध्वंस मच्चाउन पुग्थे । 'बिच्किएको हात्ती मानव बस्ती पसे क्षणभरमै विनाश निम्त्याउँछन्,' कुँवर भन्छन् । 
जानकारहरूका अनुसार अहिलेको ध्रुवेको हालत पनि त्यही हो । पोथीकै खोजीमा ध्रुवे निकुञ्ज पसेको थियो । केही समयअघि दाह्रा काटिएपछि झनै ध्रुवे मान्छेबाट बिच्किएको हो । माडीमा विध्वंस गर्नुअघि ध्रुवेले बारामा समेत गत महिना दुई जनाको ज्यान लिएको थियो । ध्रुवे बारा, पर्सा र चितवनलाई केन्द्र बनाएर आउजाउ गर्ने गरेको पाइएको छ ।
२०६०/०६१ तिर अर्को एउटा हात्ती पनि पोथीकै खोजीमा जंगलबाट पटक-पटक निकुञ्जतिर आइरहन्थ्यो । कर्मचारी टोलीले पटक-पटक भगाए पनि निकुञ्जका पोथी हात्ती खोज्दै आइहाल्थ्यो । पटक-पटक दुःख दिन थालेपछि डा.गैह्रेले त्यसको नाम जुराइदिए, रोमियो । त्यतिबेला ऊ निकै चर्चित पनि भयो । 'पछि त पोथी हात्तीको खोजीमा आउने जो-कोही जंगली हात्तीलाई रोमियोजस्तै भनिन थालियो,' बस्नेत सम्झन्छन् । दुःख दिइरहे पनि त्यसले धेरै क्षति भने गर्न पाएन । केही समयअघि उक्त हात्ती निकुञ्जको हात्ती प्रजनन केन्द्र खोरसोरमा करेन्ट लागेर मर्‍यो ।
२०६३ तिर निकै रिसाहा खालको जंगली हात्ती निकुञ्जमा देखा परेको थियो, त्यसले मध्यवर्ती क्षेत्रका बासिन्दामाथि आक्रमण गर्ने र बाली नष्ट गरेकाले नाम राखिएको थियो, नानापाटेकर । 'त्यसले कर्मचारीलाई निकै सताएको थियो,' बस्नेत भन्छन्, 'बिच्किएपछि त्यस्ता हात्ती सीधै मानववस्ती पुग्थे र विनाश निम्त्याइहाल्थे ।'
चितवन निकुञ्जमा हात्तीले दुःख दिन थालेको दशकभन्दा बढी भएको छैन । तर यसबीचमा धेरै जनधनको क्षति भइसक्यो । दशकअघिसम्म चितवन निकुञ्जमा गैंडा र बाघले नै मानवलाई बढी आक्रमण गर्थे ।
नर्वेका अनुसन्धानकर्ता टेन भेल्डेले केहीअघि गरेको अध्ययनले पर्सा वन्यजन्तु आरक्षको हलखोरिया दह सुकेपछि पानीको खोजीमा जंगली हात्ती चितवनतिर आकषिर्त भएको देखाएको थियो । निकुञ्जभित्र तालतलैया बढी हुनाका साथै निकुञ्जका हात्तीसारमा पोथी हात्तीसमेत भएकाले जंगली हात्तीले चितवनमा कब्जा जमाउन थालेका हुन् ।                                                                 -ekantipur